کولیس

کولیس یا قُطر/عُمق‌سنج یکی از ابزارهای به کار رفته در صنعت و مهندسی مکانیک است.

کولیس دستگاهی است که فاصله‌ی میان دو سوی یک جسم را اندازه می‌گیرد. برای این کار دو شاخک کولیس را میان دو نقطه دل‌خواه می‌گذاریم، سپس کولیس را بر می‌داریم فاصله‌ی میان دو شاخه از روی خط‌کش خوانده می‌شود.

در سال ۱۳۶۳ میلادی یک فرانسوی بنام پیر ورنیه دستگاهی برای اندازه‌گیری طراحی کرد که براساس اختلاف بین دو تقسیم‌بندی کار می‌کرد. کولیس‌های آغازین در لابه‌لای لاشه‌های بازمانده از کشتی در نزدیکی کرانه‌های ایتالیا یافت شده‌است. پیشینه‌ی کشتی به شش سده پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد.

بخش‌های چوبی شاخک‌های متحرک و ثابت را نشان می‌داد. با این که به‌کارگیری دسته‌ای از کولیس‌ها به کمی وجود دارد، در روم و یونان هنوز هم با آن‌ها کار می‌کنند. در زمان سلسله‌ی هان (۲۰۲ پیشامیلاد تا ۲۲۰ میلادی) چینی‌ها از کولیس‌های کشویی که آن‌ها را از برنز ساخته و روز، ماه و سال (بر پایه‌ی تاریخ و سال چینی) را بر رویش می‌کندند، به کار می‌بردند. کولیس ورنیه‌های جدید که تا هزارم اینچ را می‌خوانند، به دست فردی آمریکایی به نام جوزف آر. براون (Joseph R. Brown) در سال ۱۸۵۱ اختراع شده‌اند. کمپانی‌ای به نام Brown and Sharpe برای ساخت دستگاه‌های با دقت بالا در ایالات متحده بازگشایی شد. این دستگاه نخستین ابزار برای اندازه‌گیری دقیق بود که می‌توانست به قیمت ماشین‌آلات معمولی به فروش برود.

قابلیت تفکیک (دقت) کولیس های میلیمتری و اینچی
کولیس های ورنیه دار میلیمتری ﺑﺎ قابلیت تفکیک ۰٫۱، ۰٫۰۵ و ۰٫۰۲ میلیﻣﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﮐﻮﻟﻴﺲ ﻫﺎی اﻳﻨﭽﯽ ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻔﮑﻴﮏ ۱/۱۲۸ و ۱/۱۰۰۰ اﻳﻨﭻ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد.
نحوه به دست آوردن دقت کولیس های ورنیه میلیمتری
یک روش برای بدست آوردن دقت کولیس های میلیمتری با استفاده از رابطه r=a/n است. این روش و رابطه ساده ترین روش ممکن برای بدست آوردن دقت کولیس های میلیمتری می باشد. در این رابطه:

r دقت کولیس می باشد

a قابلیت تفکیک خط کش اصلی که برابر است با ۱ میلیمتر

n تعداد تقسیمات روی ورنیه کولیس می باشد.